Son günlerde binlerce Sri Lankalı sokaklarda Devlet Başkanı Gotabaya Rajapaksa'yı istifaya çağıran protesto gösterileri düzenliyor.
Sri Lanka, İngiltere'den 1948'de bağımsızlığını kazanması sonrası en büyük ekonomik krizle karşı karşıya. Halk; gıda sıkıntısı, hızla artan fiyatlar ve elektrik kesintileriyle boğuşuyor.
Sri Lanka Merkez Bankası, döviz varlığı olmadığı için ülkenin dış borcunu artık ödeyemeyeceğini duyurdu.
Hükümet şimdi çaresiz şekilde IMF'den gelecek yardım paketini bekliyor.
Krizin nedenleri
Sri Lanka'nın sorunlarının temelinde döviz varlıklarının hızla erimesi yatıyor.
Ülke ara malları, birçok hammaddeyi ve yakıtı ithal edememesi anlamına geliyor. Bu durumda da ortaya inanılmaz yüksek fiyatlar ve akut gıda eksiklikleri çıkıyor.
Hükümet bu durumdan Sri Lanka'nın tüm turizm gelirlerini yok eden pandemiyi sorumlu tutuyor çünkü turizm, ülkenin en büyük döviz kaynağıydı.
Üç sene önce Sri Lanka'daki kiliselere düzenlenen saldırılardan da korkan turistlerin, pandemi öncesi ve sonrası da ülkeye tatile gitmediği belirtiliyor.
Ancak uzmanlar, krizin asıl nedeninin ekonominin iyi yönetilmemesi olduğunu söylüyor.
Sri Lanka'da 30 yıl süren iç savaş 2009'da sona erdi. Ülke iç savaş sonrası ihracat yerine iç piyasaya odaklanmayı seçti. İhracat geliri düştü, ithalat faturası artmaya devam etti.
Sri Lanka her yıl 3 milyar dolar ticaret açığı veriyor.
Hükümet, bazı çevrelere göre gereksiz altyapı projeleri için çok büyük miktarda borçlandı.
2019 yılı sonunda Sri Lanka'nın döviz rezervi 7 milyar 600 milyon dolardı. Mart 2020'de bu rakam 1 milyar 930 milyona geriledi.
Hükümetin yanıtı ne oldu?
Sri Lanka Devlet Başkanı Gotabaya Rajapaksa 2019'da iktidara geldiğinde, vergileri azaltmaya karar verdi. Bu, hükümetin rezervlerini artırmak için uluslararası piyasalarda daha az döviz alabilmesi anlamına geliyordu.
2021 yılı başında döviz kıtlığı Sri Lanka için çok büyük bir soruna dönüştü. Hükümet, kimyasal gübre ithalatını yasaklayarak döviz çıkışını durdurmaya çalıştı. Çiftçilere organik gübre kullanmaları söylendi. Bu da mahsul kıtlığına neden oldu.
Sri Lanka yurt dışından gıda ithalatına yöneldi, döviz sorunu büyüdü.
Hükümet bunun üzerine otomotivden çeşitli gıdalara hatta ayakkabıya kadar, bir dizi "gerekli olmayan" ürünün ithalini yasakladı. İhracatı artırmanın bir yolu da devalüasyondu. Ancak uzun süre bu da yapılmadı.
Geçen ay yapılan devalüasyon sonrası Sri Lanka Rupisi, Amerikan Doları karşısında yüzde 30'dan fazla değer kaybetti.
Borçlar
Sri Lanka'nın toplam dış borcu 51 milyar dolar. Borcun 7 milyar dolarının bu yıl ödenmesi gerekiyor. Önümüzdeki yıllar için de durum büyük oranda aynı.
Ancak Sri Lanka Merkez Bankası, IMF yardımı gelene kadar ülkenin dış borçlarını ödemeyeceğini açıkladı. Yapılan açıklamada, akaryakıt gibi temel ürünlerin satın alınabilmesi için mevcut döviz rezervlerinin korunması gerektiği belirtildi.
Temmuz ayında ise 1 milyar dolarlık dış borç ödemesi var.
Siyasi durum
Sri Lanka'da ay başında kitlesel protsto gösterileri düzenlendi, Devlet Başkanı Gotabaya Rajapaksa'nın istifası istendi. Rajapaksa istifa çağrılarını reddetti.
Halk, hayat pahalılığı dayanılmaz bir hal aldığı için öfkeli. Gıda masrafları geçen yıla kıyasla yüzde 30 arttı. Ülkede halk hem daha az gıda alıyor hem de öğün sayısını azalttı.
Akaryakıt sıkıntısı nedeniyle benzin istasyonlarında uzun kuyruklar göze çarpıyor. Kriz toplu taşımayı da etkilemiş durumda.
BBC'ye konuşan bir Sri Lankalı, "Daha önce 15 dakikada otobüse binerdim. Şimdi durakta bir, bazen iki saat beklemek zorundayım. Üstelik bazen otobüs, benzin bitince yolda kalıyor" dedi.
Devlet Başkanı Gotabaya Rajapaksa, gösteriler büyünce sokağa çıkma yasağı ve olağanüstü hal ilan etti. Sosyal medya da yasaklandı.
Ancak gösteriler dinmedi, Rajapaksa geri adım atmak zorunda kaldı.
Kardeşi Başbakan Mahinda Rajapaksa hariç tüm bakanları ve Merkez Bankası Başkanı'nı görevden alan Gotabaya Rajapaksa, muhalefet partilerinin milletvekillerinden, yeni bir hükümet kurmasına yardımcı olmalarını istedi. Muhalif milletvekilleri bu çağrıyı reddetti. Koalisyon hükümetini oluşturan partilerden 40'dan fazla milletvekili de muhalefet saflarına geçti.
Dış yardımlar
Sri Lanka hükümeti geçen ay IMF'den yardım istemişti. Görüşmeler ay sonunda başlayacak.
Ülkeye kısa vadede Hindistan yardım elini uzatıyor. Delhi yönetimi Sri Lanka'ya 500 milyon dolarlık krediyle akaryakıt yardımı yaptı.
Çin de Sri Lanka'yla swap anlaşması yaparken; Japonya ve Bangladeş dahil bir dizi ülke de Sri Lanka'ya kredi verdi.
