İstanbul
Sinema ve tiyatro yönetmeni, oyuncu, çevirmen Ertuğrul, Hariciye Nezareti memurlarından Hüseyin Hüsnü Bey ile Alman asıllı Fatma Dilruh Hanım'ın oğlu olarak İstanbul'da 28 Şubat 1892'de dünyaya geldi.
İstanbul Tefeyyüz Mektebi, Darüledep, Soğukçeşme ve Toptaşı Rüştiyesi ile Mercan İdadisi'nde eğitim alan Ertuğrul, çocuk yaşlarında meddah, Hacivat Karagöz ve orta oyunu gibi geleneksel sahne gösterilerine ilgi duymaya başladı.
Sanatçı, rüştiyede öğrenciyken okul arkadaşlarıyla çeşitli amatör tiyatro çalışmaları yaptı ve tiyatroyla profesyonel manada 1909'da Erenköy'deki Burhanettin Kumpanyası'nın "Sherlock Holmes" oyununda canlandırdığı "Bob" karakteriyle tanıştı.
Türk tiyatrosuna yön verdi
Daha sonra Odeon Tiyatrosu'nda çalışan Ertuğrul, William Shakespeare tarafından kaleme alınan "Othello" ve Türkiye'de ilk kez sahnelenen "Hamlet" piyeslerinde rol aldı.
Başarılı tiyatrocu, arkadaşı Vahram Papazyan'ın tavsiyesiyle kendini geliştirmek üzere 1911'de gittiği Fransa'dan 1912'de Türkiye'ye dönerek arkadaşlarıyla kendi topluluğunu kurdu.
Türk tiyatrosuna yön veren Ertuğrul, 1913'te tekrar Paris'e giderek, bir yandan eğitimini tamamlarken, diğer yandan dünyaca ünlü tiyatro topluluklarıyla tanışma imkanı yakaladı.
Aynı yıllarda Comedie Française'de Paul Gravolet'ten özel dersler alan Ertuğrul, Şehzadebaşı'nda açtığı Ertuğrul Sineması'nda, film gösterimleri öncesi kısa tiyatro oyunları sahneledi.
Kurtuluş Savaşı üzerine ilk belgesel sayılan "Zafer Yolları"nı çekti
Muhsin Ertuğrul, 1914'te İstanbul'da Darülbedayi adıyla hayata geçen, sonraki yıllarda Şehir Tiyatroları adını alan merkezin kuruluşunda yer aldı. Sanatçı, Darülbedayi'de Reşat Rıdvan Bey ve Andre Antonie ile beraber görev yaptı.
Sinema ve tiyatro incelemeleri yapmak üzere 1918-1921'de yaşadığı Berlin'de İstanbul Film şirketini kuran Ertuğrul, aynı dönem Üstat Film'in ortaklığını ve yönetmenliğini de üstlendi.
Usta tiyatrocu, "Karanlıkta Işık" adlı filmde önemli bir rol aldıktan sonra "Samson", "Kara Lale Bayramı" ve "Şeytana Tapanlar" filmlerini çekti. Almanya günleri sırasında 1917'de "Edebi Tiyatro Heyeti" adlı bir topluluk da kuran sanatçı, o yıllarda Halit Fahri Ozansoy'un "Baykuş" piyesini de sahneledi.
Berlin'de "Beranien Düşesi" filminde ihtilalci bir subay rolünü oynayan Muhsin Ertuğrul, Türkiye'ye döndükten birkaç ay sonra "Temaşa Dergisi"nde çeşitli sinema eleştirileri kaleme aldı.
Robert Kolejinde, Halide Edip'in librettosunu yazdığı, Vedi Sabar'ın bestelediği "Kenan Çobanları" operasını hazırlayan Ertuğrul, Kurtuluş Savaşı üzerine ilk belgesel sayılan "Zafer Yolları" adlı filmin yönetmenliğini üstlendi.
İlk sesli Türk filmi "İstanbul Sokaklarında"yı çekti
Muhsin Ertuğrul, 1925-1927'de bulunduğu Sovyetler Birliği'nde Nazım Hikmet aracılığıyla sinema dünyasından pek çok kişiyle tanışma ve çalışma fırsatı buldu.
Burada "Tamilla", "Spartaküs" ve "Beş Dakika" filmlerini çeken sanatçı ayrıca Moskova'da bütün tiyatrolara girme izni alarak Stanislavski, Nemiroviç-Dançenko, Aleksandır Yakovleviç Tayrov, Vsevolod Meyerhold gibi isimlerle tanışıp onların çalışmalarına katıldı.
Ertuğrul, ABD'ye seyahat ederek sinema ve tiyatro üzerine çeşitli araştırmalarda bulundu ve İstanbul'a döndüğünde 1927'de üstlendiği Darülbedayi'nin sanat yönetmenliğini 1949'a kadar sürdürdü.
İlk sesli Türk filmi "İstanbul Sokaklarında" ve "Bir Millet Uyanıyor"u çeken Ertuğrul, "Karım Beni Aldatırsa", "Söz Bir Allah Bir", "Leblebici Horhor Ağa", "Aysel Bataklı Damın Kızı" filmlerinde senarist olarak Mümtaz Osman takma adını kullanan Nazım Hikmet'le birlikte çalıştı.
Türkiye'de 1922'den 1940'a kadar tek film yönetmeni olan Ertuğrul, 1928'de Türkiye'nin ikinci büyük yapım şirketi İpek Film'in kurulmasına öncülük etti ve "Ankara Postası" adlı filmin büyük ticari başarı kazanmasının ardından İpek Film'de yönetmen olarak 20 filme imza attı.
Ertuğrul, 1931'de Tiyatro Meslek Okulunun kurucuları arasında yer aldı. 1933'te İstanbul'a çağrılan Viyana Müzik ve Tiyatro Akademisi başkanı Joseph Marx, Belediye Konservatuvarının öncüsü sayılabilecek bu okulu yeni baştan düzenledi ve Muhsin Ertuğrul bu kurumda da dersler verdi.
Ege Üniversitesi'nce fahri doktor payesi verildi
Sanatçı, Moskova'da çocuk tiyatrosu üstüne de incelemeler yaptıktan sonra 1935-1936 sezonunda İstanbul Şehir Tiyatrosunda Türkiye'deki ilk düzenli çocuk oyunlarını başlattı. Ertuğrul, tiyatro alanında verdiği hizmetler nedeniyle 1932'de Goethe Madalyası ile ödüllendirildi.
Ankara Devlet Konservatuvarında da bir süre tiyatro öğretmeni olarak görev yapan Ertuğrul, 1941'de eşi Handan Ertuğrul'la birlikte "Perde" ve "Sahne" adlı bir dergi çıkardı.
Ertuğrul, 1947'de Ankara'da Küçük Tiyatro, 1948'de Büyük Tiyatro'yu kurdu ve 1949'da Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü'ne getirildi.
"Bir Komiser Geldi" oyunundaki müfettiş rolüyle oyuncu olarak son kez sahnede görülen sanatçı, 1950'de Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü görevinden istifa etti.
Ertuğrul, Türk sinemasında tamamı renkli ilk film olan "Halıcı Kız"ı 1953'te çekti ve bu film Ertuğrul'un son sinema çalışması oldu. 1954'te ikinci kez Devlet Tiyatrosu Genel Müdürü olan Ertuğrul, 1955'te Küçük Tiyatro ve Oda Tiyatrosu'nu açtı.
Daha sonra 1958'de İstanbul Şehir Tiyatrosu'na başyönetmen olarak atanan Ertuğrul, 1966'ya kadar bu görevini sürdürdü. Ertuğrul, bu dönemde Üsküdar Tiyatrosu, Kadıköy Tiyatrosu ve Zeytinburnu Tiyatrolarını açarken, 23 Ekim 1971'de Türkiye'de ilk kez Devlet Kültür Armağanı'nı aldı.
Usta tiyatrocu, 1974'de 82 yaşındayken tekrar Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmenliğine atandı. Ertuğrul, tiyatronun yanı sıra Türk sinemasında da çeşitli türlerdeki ilk örneklerini veren 30 film yönetti.
"Leblebici Horhor Ağa" filmiyle "2. Venedik Film Festivali'nde" Türk sinemasına ilk uluslararası ödülü kazandıran Muhsin Ertuğrul, Batı tiyatrosunun yorum, sahne tekniği ve yönetim alanlarındaki yeniliklerini Türk tiyatrosunda da uygulamaya koydu ve tiyatronun İstanbul dışındaki şehirlere yayılmasına katkıda bulundu.
Çağdaş Türk tiyatrosunun temelini atan ve geliştiren Muhsin Ertuğrul'a 23 Nisan 1979'da Ege Üniversitesi'nce fahri doktor payesi verildi. Sanatçı, unvanını almak ve sanat yaşamının 70. yıl kutlamalarına katılmak üzere gittiği İzmir'de 29 Nisan günü kalp krizi sonucu yaşamını yitirdi. Ertuğrul'un cenazesi, İstanbul'da Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.
