İstanbul
Akademisyenlerden oluşan bir ekiple deprem bölgesindeki yeryüzü olaylarını inceleyen Afyon Kocatepe Üniversitesi Deprem Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Çağlar Özkaymak, "Antakya ile Malatya arasında yaklaşık 300 kilometre mesafede çizgisel olarak, zaman zaman sıçrayarak devam eden deformasyon var, yer yer 50 metreye ulaşan genişlikleri bulunuyor ve yüzeyi kırarak ilerliyor." dedi.
AFAD koordinatörlüğünde Özkaymak ve Dokuz Eylül Üniversitesi Deprem Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Hasan Sözbilir ile Osmangazi Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Volkan Karabacak'tan oluşan ekip "asrın felaketi" olarak nitelenen Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından bölgede gözlenen yüzey kırıkları ile deprem sarsıntısı ve yer çekimiyle ilişkili yeryüzünde gelişen diğer olayları inceledi. Bilim insanları yaptıkları incelemeler ve tespitler sonrasında kapsamlı rapor hazırlayacak.
AA muhabirine deprem bölgesinde yaptıkları incelemelerle ilgili bilgi veren Özkaymak, bölgedeki depremlerin plaka sınırlarında meydana geldiğini belirterek, "Bu depremlerle kabul ölçeğinde yırtılmalar meydana geliyor. İlk deprem Hatay, Adıyaman, Malatya arasında yüzlerce kilometre uzunluğunda kırıklar meydana getirdi. Bunları haritaladık, yaptığımız gözlemlerde sol yanal şekilde Anadolu blokunun hareketini görüyoruz. Bu, depremin ilk şokunun neden olduğu deformasyon yani yüzey kırığı." diye konuştu.
Bölge boyunca görülen yüzeydeki kırılmaların ve yer değiştirmelerin depremin kırdığı fayı gösterdiğini söyleyen Özkaymak, "Bununla beraber yer çekiminin de etkisiyle deformasyonlar oluyor, bunlar da ikincil deformasyonlar. Bölgede ana şokla beraber sarsıntı meydana geldi, bununla beraber deprem dalgaları oluştu. Bu dalgalar aynı suya taş attığımızda dairesel dalgaların oluşmasına benzer şekilde karanın içerisinde dalgalar oluşturuyor." ifadelerini kullandı.
Söz konusu deprem dalgalarının, yer çekimi etkisiyle deformasyonlara sebep olduğuna işaret eden Özkaymak, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bunlardan bazıları kaya düşmeleri. Kayalar depremlerle çatlaklarla ayrışarak daha kolay düşüyor, heyelanlar meydana gelebiliyor. Bunlar Antakya'da gördüğümüz gibi büyük yarıkların, vadilerin oluşmasına neden olabiliyor. Bunlar depremin tetiklediği sarsıntıyla birlikte yer çekiminin de etkisiyle bizim yanal yayılma dediğimiz olaylar. Kütle halinde büyük geniş alanlar yana doğru yayılıyorlar. Bunlar, genellikle vadinin içine doğru hareket eden türde heyelanlar. Böyle büyük depremlerde binlerce benzer heyelan gerçekleşiyor."
Kahramanmaraş Göksun Kuşkayası Dağı'ndaki yer hareketlerine değinen Özkaymak, şunları anlattı:
"Orada gördük ki deprem ve ardından meydana getirdiği artçılarla beraber yüksek alanlarda kayalar, vadi boyunca aşağıya doğru dökülüyor. Orada bir alan var, uzaktan çok siyah görünüyor ama gittiğimizde çamur olduğunu gördük. Bir volkanik lav akışı söz konusu değil, çok bilgi kirliliği var burada, orası zaten bir volkanik alan da değil, tortul kayaçların olduğu bir bölge. Kayalar düşerken tozu dumana katarak düşüyor, tozu havaya kaldırıyor. Toz, volkanik bir durum gibi algılanıyor ama söz konusu değil."
Zemin sıvılaşması
Büyük depremlerde zemin sıvılaşmasının sıklıkla gözlendiğini anlatan Özkaymak, bunun deprem açısından sıradan bir olay olduğu yorumunu yaptı.
Prof. Dr. Çağlar Özkaymak, şunları söyledi:
"Deprem sonrasında yer altı su seviyesi yüksekse Amik Ovası gibi düz alanlarda, akar su çökerleriyle buluşan kumlu malzeme, sürtünmenin azalmasıyla yukarı çıkıyor ve zemin bataklık gibi davranıyor. Yerin altında kum, suyla beraber yüzeye çıkıyor, topraktan itibaren 14 metreye kadar olan kısımda yer altı suyu varsa buna etki ediyor. Bu Amik Ovası gibi alanlarda sıklıkla gözlenen normal bir olay. Bizim hatamız, alüvyon bölgelere kentlerimizi inşa ettiğimiz için zeminlerden dolayı binaların ilk 2 katları toprağa gömülüyor ya da binanın yana devrildiğini görüyoruz."
Deprem sonrası İskenderun'daki deniz seviyesindeki artışı değerlendiren Özkaymak, depremle yer kabuğunun sallandığını, doğal olarak bölgedeki sularda bir dalgalanma meydana geldiğini ve bunun depremlerden sonra sıkça rastlanan bir durum olduğunu kaydetti. Özkaymak, suların zaman içinde dengeye geleceğini, insanları tedirgin edecek bir durum bulunmadığını aktardı.
"Yüzeydeki kırıklar fayın yansıması"
Yaptıkları çalışmayla iki depremde kırılan fayı haritaladıkları bilgisini veren Özkaymak, yüzeydeki kırıkların fayın yansıması olduğunu bildirdi.
Özkaymak, şu değerlendirmelerde bulundu:
"Antakya ile Malatya arasında yaklaşık 300 kilometre mesafede çizgisel olarak, zaman zaman sıçrayarak devam eden deformasyon var, yer yer 50 metreye ulaşan genişlikleri bulunuyor ve yüzeyi kırarak ilerliyor. Zaman zaman sıçrama olsa da çizgisel devamlılığı olan bir kırık, Türkiye diri fay haritasında da tanımlanmış faylar. Güneyde Hatay Kırıkhan'dan başlıyor, Hassa, İslahiye, Nurdağı, Türkoğlu'na, oradan Kahramanmaraş'ın güneyinden Gölbaşı'na dönüyor, oradan da Adıyaman Çelikhan'a dönüyor.
Yüzey kırıkları bir süre sonra yağışların etkisiyle kaybolacak ancak morfolojik olarak varlığını sürdürecek. Yüzey kırıklarında fay oldukça saçaklanarak ilerliyor. Nurdağı kısmında, Fevzipaşa'da çok net gözlemleniyor. Pazarcık bölgesinde çizgisel gidiyor ama bazı yerlerde saçaklanıyor. Bu fayın geometrisi ile alakalı. Saçaklarda yüzey kırıkları kollara ayrılarak dağılıyor ama yerin derinliklerinde birleşerek ana kırığa gidiyor. Yüzeydeki bu görüntünün sebebi de oradaki kaya yapısı, kabuk yapısı ve fayın geometrisiyle ilişkili."
Yer altında kayaçların içerisinde ya da kırıklarda yer alan su kaynaklarına da dikkati çeken Özkaymak, konuşmasını şöyle tamamladı:
"Bazı su kaynakları kesilebilir, bazılarının debileri artabilir, bazı sular yer altında daha derinlerden gelen sıcak sular ile karışıp ısınabilir ya da mevcut sıcak sular, soğuk sular ile karışıp soğuyabilirler, suların kimyasal özellikleri değişebilir. Barajlar ve göller gibi yüzeydeki su tabanlarında sarsıntı ile oluşan su altı heyelanları, su altındaki sıvılaşmalar gibi olaylar gözlenebilir. Bu durumlarda suyun tabanındaki ya da kenarındaki kumlu, killi çamurlu malzeme ile karışması olağandır. Birkaç hafta içerisinde dengelenerek sabitlenir, paniğe sebep olacak bir şey değildir, depremlerden sonra sıklıkla gözlenen normal durumlardır."
