Ankara
Afganistan yönetimi ve Taliban arasındaki müzakerelerde yaşanan tıkanıklığın aşılabilmesi için dünyanın dikkati Türkiye'nin İstanbul'da düzenleyeceği uluslararası toplantıya çevrilirken, Ankara görüşmelerden sonuç alınabilecek bir toplantı formatı için taraflarla yoğun istişarelerde bulunuyor.
Afganistan'da en büyük yabancı askeri varlığa sahip ülke olan ABD, eski ABD Başkanı Donald Trump döneminde, Taliban ile Katar'ın başkenti Doha'da anlaşma imzaladı.
Trump yönetimi, NATO içinde istişare etmeden ve müttefiklerine danışmadan 29 Şubat 2020'de yaptığı anlaşmayla 1 Mayıs 2021'e kadar Afganistan'daki tüm yabancı güçlerin ülkeden ayrılacağı taahhüdünde bulundu. Taliban da buna karşılık çekilmeye kadar yabancı güçlere saldırmamayı taahhüt etti.
Geçen bir yıl zarfında, Afganistan hapishanelerinden yaklaşık 5 bin Taliban mahkumu tahliye edildi, Taliban'ın esir tuttuğu 1000 kişi serbest kaldı ve ABD de asker sayısını önemli ölçüde azalttı.
Anlaşma, yalnızca yabancı güçlere saldırmama şartı getirdiği için Taliban, Afgan güvenlik güçlerine yönelik eylemlerine devam etti. Ülkede Taliban'ın üstlenmediği çok sayıda başka şiddet olayları da yaşandı. Birleşmiş Milletler Afganistan Yardım Misyonuna (UNAMA) göre, ABD ile Taliban arasında barış anlaşmasının imzalanmasının ardından 3 binden fazla sivil hayatını kaybetti.
Afgan yönetimi ve Milli Uzlaşı Yüksek Konseyi Başkanı Abdullah Abdullah gibi aktörlerin de içinde bulunduğu kesimi nitelemek için kullanılan "Cumhuriyet" tarafı ise Taliban'ın Doha anlaşmasına uymadığını ve El Kaide ilişkisinin devam ettiğini yinelemeye devam etti.
Afgan tarafları, Doha'da Eylül 2020'de başlayan ve ocak ayında ilk turu tamamlanan müzakerelerde usul ve yönteme ilişkin uzlaşı sağladı.
Ancak, 22 Şubat'ta tekrar başlayan müzakerelerde içerik kısmına geçilemedi.
Kabil yönetimi, öncelikle Taliban'ın eylemlerini sonlandırmasını ve kapsamlı ateşkese gidilmesini şart koşuyor.
Taliban ise ABD ile yaptığı Doha anlaşmasına uyarak yabancı güçlere saldırmadığını vurgulayarak takviminin işletilmesi istiyor. Yabancı güçlerin 1 Mayıs 2021'e kadar ülkeden ayrılması, bir geçiş yönetimi kurulması, mahkumların serbest bırakılmasını talep eden Taliban, lider kadrolarının BM Güvenlik Konseyi'nin terör örgütü ve terörist şahıslar listelerinden çıkartılmasını bekliyor.
Biden yönetimi anlaşmaya bağlı ama yeni arayışlar içinde
ABD Başkanı Joe Biden, selefi Trump'ın yaptığı anlaşmayı ve Afganistan politikalarını gözden geçiriyor.
Doha anlaşmasını rafa kaldırmak istemediğini belli eden Biden yönetimi, yabancı güçlerin çekilmesi konusunda farklı sinyaller veriyor.
ABD Savunma Bakanı Lloyd Austin, 18 Şubat'ta NATO Savunma Bakanları Toplantısı'nda müttefiklere, ülkesinin Afganistan'dan düzensiz ve aceleci bir şekilde çekilmeyeceğini söyledi. NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg de örgütün Afganistan misyonu konusunda nihai bir karara varmadığını paylaştı.
ABD ve NATO'nun hızlı çekilme konusundaki tereddütü, Afgan güvenlik güçlerinin çatışmaların tırmanması halinde Taliban'a tek başlarına direnemeyecekleri tespitinden kaynaklanıyor.
Nitekim dün ABD'ye bağlı Afganistan'ın Yeniden İnşası Özel Başmüfettişliği'nden yapılan açıklamada, Afganistan'da yabancı sözleşmeli (askeri) personelin desteği çekildiği takdirde ülkedeki hiçbir yapının çatışmalarda birkaç aydan fazla dayanma gücüne sahip olmadığı belirtildi.
Diğer taraftan Dışişleri Bakanı Antony Blinken'ın Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani ve Afganistan Milli Uzlaşı Yüksek Konseyi Başkanı Abdullah'a gönderdiği mektubun basına sızdırılması Washington'un talep ve beklentilerini ortaya çıkardı.
Buna göre, ABD yönetimi Taliban eylemlerinin azaltılacağı 90 günlük bir sürede geçiş yönetiminin de kurulması gibi bir orta yol öneriyor.
Afgan yönetimi ise geçiş hükümeti önerisini kabul etmediklerini, böyle bir hükümetin ancak seçimle oluşturulabileceğini yineliyor.
Gözler İstanbul toplantısında
Afganistan müzakerelerinde tıkanıklığın aşılamaması ve ABD'nin taahhüt ettiği yabancı güçlerin çekilme tarihinin yaklaşması, uluslararası toplum açısından Afganistan'da tehlike çanlarının çalmasına neden oldu.
Afganistan'da askeri güç bulunduran çok sayıda NATO ülkesi, belirsizliğin giderilmesini bekliyor.
Halihazırda Afganistan'da ABD askerlerinin sayısı diğer ülke askerlerinin toplamının altında bulunuyor.
ABD ve NATO'nun Afganistan'dan çekilmesi durumunda, bu ülkede askeri güç bulundurmaya devam edecek ülkelerin Kabil yönetimiyle ikili anlaşmalar yapması gerekecek.
Böyle bir dönemde, Türkiye'nin görüşmelere ev sahipliği yapması gündeme geldi.
Diplomatik kaynaklar, Türkiye'de buluşma önerisinin ABD yönetiminden önce Afgan taraflarınca Ankara'ya çeşitli kereler iletildiğini belirtti.
Türkiye, Birleşmiş Milletler (BM) ve Katar ile eşgüdüm halinde, Afgan taraflarla temaslar yürütüyor.
Dışişleri Bakanlığı, İstanbul'daki toplantı için katılımcı ülkeler, temsilcilerin düzeyi ve katılım düzeni üzerinde çalışıyor ve katılım konularını ilgili taraflarla yoğun şekilde istişare ediyor.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Afgan ve Katarlı mevkidaşlarının yanında ilgili taraf ülkelerin yetkilileriyle de telefon görüşmeleri yapıyor.
AA'ya bilgi veren diplomatik kaynaklar, Afgan taraflarıyla görüşmelerin tam bir şeffaflık içerisinde götürüldüğünü, Türkiye'nin her iki tarafın da güvenine sahip olmasının en önemli avantajı teşkil ettiğine dikkati çekiyor.
Kaynaklara göre, Türkiye, taraflara bir arabuluculuk ya da kolaylaştırıcı rol dayatma arayışında değil.
Doha sürecini tamamlayıcı ve destekleyici nitelikte görülen İstanbul toplantısı için Taliban ile temaslar, grubun Doha'daki siyasi ofisi üzerinden gerçekleştiriliyor.
Türk yetkililer, toplantıdan verimli sonuçlar elde edilebilmesi açısından, dar katılımlı görüşmelerde Afganların karar alma yeteneği haiz isimlerle temsil edilmesini arzu ediyor.
Türk Dışişleri, süreçle ilgili çalışmaları Ankara'da güvenlik bürokrasisi başta olmak üzere ilgili tüm kurumlarla koordinasyon içerisinde yürütüyor.
Türkiye'nin Afganistan Özel Temsilcisi olarak atayacağı isim üzerinde ise değerlendirmeler devam ediyor.
Diplomatik kaynaklar, İstanbul toplantısının gelecek haftalarda nisan ayına denk düşecek şekilde yapılabileceğini anımsattı.